Bahrî ÇABUK
Heme aktîvîteyê merdîmatî de miraq û managêrayiş cayêko mihîm girewto û hima zî gêno. Miraq, managêrayiş ra, managêrayiş miraq ra hêz gêno. Miraq û managêreyiş taybetê kê mihîm û qabîlîyetê kê xoser ê. Însan ganîyê ko miraq kerdox û managêrayox o. Seba kê miraq û managêrayiş qabîlîyetê kê û heme însanan de çin ê. Hezar seran verê ra taye însanan felsefe zî miraq kerdo û persa yo; felsefe çiyo? Felsefe tewir bi tewir ameyo pênas kerdene. Hima zî felsefe ciya-ciya yeno pênas kerdene. Têgehê felsefe ser o pênasê ko hempar çin yo. Ma zî persa felsefe çiyo ser o bi goreyê têgehî felsefe pênase nêkenê. Çimkî pênase kerdiş felsefe sinordar keno. Ma do pênas kerdiş ra zêde, bi goreyê fikranê xo, taybetanê felsefayî binûsne. Hetê têgehî ra penase yê ko felsefe yo kilm esto. Bi goreyê qebûl kerdişê kê giştî, felsefe heskerdişê zanayîşi yan zi heskerdişê zanyari yo.
Felsefe miraq kerdiş o. Miraqo xas xo persan ser o awan keno. Persê mentiq û eqlî çimeyê felsefayî akenê. Felsefe, fikran ser o fikiryayiş o. Persanê miraqê xasî ra fikrî yenê viraştene. Miraq kerdişê tûtan xas o. Miraqê felsefevanan yan zî feylozofan sîstematîk o. Tûtî û feylozofî mayirê qabîlîyetê kê xozayî yê miraqî û manakerdişî yê. Tûtî miraqê her çi kenê û wazenê her çî name û mana bikerê. Miraq û manakerdişê tûtan bêzanayiş û bêamanco. Miraq û managêrayişê feylozofan bizanayiş û biamanco. No amanc heme miraqanê xo ra ciwaban û heme cûreyê cuya ra manakerdişê ke viraştiş o.
Feylozof kam o? Feylozof heskerdoxê zanayişî yo la zanayiş dima kewte nîyo; rayirwanê bi zanayiş mana dima kewta yo. Feylozof seba ke dezgehê însanî, dinya û gerdûnî fam bikero, bi heskerdoxê zaneyan dezgehê xo yo felseyî newe ra awan keno. No dezgeho newe ra, xora ver bişîrove û rexneyê heme dezgehan ser o awan keno. Felsefe de şîrove û rexne zî mihîm ê. Rexne, dezgehane felsefeyê kewnaran xeripneno û bi şîrove dezgehê neweyan awan kerdiş o. Felsefe fikrê ko kûmûlatîf o. Rexne û şîrove fikran û dezgehanê verênan ser o fikranê neweyan yeno awan kerdene.
Felsefe persan persnayiş o. Miraq persan dano persnayene. Managêrayişî ciwaban zêdneno. Di persê bingehînîya mihîmî yê miraqî û managêrayişî estê. Nê di persî, persa senînî û persa çi ya. Persa senînîye raya zanistî akena. Zanistî persan ra zaf ciwaban dana virşatene û nîzam dinya ser o zanistîyan zêdnena. Felsefe zanistî yê ke ni ya; estiya xo persan ser o awan keno û ciwabî mihîm ni yê. Felsefe aktîvîte yê ke fikr û aqilmendî ya. Persa çiyo zî raya felsefeyî akena. Na persê zî persêke felsefî ya û bi aweyê ko pênaskerdiş ra zêde taybetanê felsefeyî dana persenayene.
Felsefe fikrê ko aqilmendî yo. Sernûşteya ma Felsefe Çiyo? Bo goreyê heme kesan ciwabê kê na persa hemparî çin yo. Çimkî felsefe de çiyo herî mihîm pers û pers kerdiş o. Persê kê bi qaîdeyanê mentiq ameyê pers kerdene mihîmê. Felsefe bi qaîdeyanê beşa mentiqî persan awan keno. Felsefe fikrê ko ewrensel o. Persa senînîye raya zanistî a kena. Zanistî persan ra zaf ciwaban dana virşatene û nîzam dinya ser o zanistîyan zêdnena. Heme zaniste yî felsefe ra abirya ya. Wexto entîk de felsefe û zanistî têmiyan de bî û heme zanayiş bi awirêko felsefî amêne diyayene. Felsefe û heme zanistiyî yew amancê ke de yenê têhete: miraq û managêrayiş.