SERMEST
Derdê ma rê derman çi yo? Kamcîn derdî rê? Yê pêrunan rê.
Tenayî, feqîrî,extîyarî, mergê sînayeyî, hesreta welatî, şerî, nêweşî.. Cuya merdîmî derd bi derd a. Eslê xo de çareyê zafê derdan zî çin o. Merdîmî nê tenayî rê, nê extîyarî ra nê mergî rê çareyêk nêdî, nika heta 2025ine ma çareyêk nêdî, ez vana qey tîya ra pey zî do wina dewam bikero la ma mîyanê hende derdan de çi qeyde cuyenê? Qala Dostoyevskî ra însan goreyê tebîetê xo museno her çî. Çi yeno sereyê ci wa bêro, adapte beno. Dejê çi beno bibo, giranîya derdî çirey sey roja verî nêmanena. Roje bi roje dejê ma kêmî beno.
Gelo tîya de wezîfeyê edebîyat û hunerî est o? Huner û edebîyat eşkenê dejê merdîmî sist bikerê? Bêguman. James Joyce vano; ez çi wext kewtêne tengane, key xemgîn bîyene, mi metnê William Shakespeare wendêne. Ê tîyatroyanê xo yê ke Shakespeare, cuya merdîmî tewir bi tewir hetî ra xususîyetan ra ardo ziwan, wendişê înan mi rê hol ameyene, Seke şima zanê, kayê Shakespeare sey cuya raştîkîn, behsê îxanetan, cînayetan, zuran, dizdan, mergan, nêweşan kenê. Joyce vano ez karakterê Shakespeare de bîyene embaz, bîyene hemhal hevaltîya înan barê mi kerdene sist. Patrick Hastings zi vato; cuya mi de di rey felekêko gird ame mi sere, rojêk cînîya mi qicê ci ver şîye, roja bîn zî babîyê mi merd. Her di mesela de zî cuyayîş mi rê îşkence bibi, nefes girewtiş bîle zehmet bî. Mi xo dayo metnê Ulîsesî ser. Wendişê Ulîsesî (Romanê James Joyce) barê mi kerdêne şenik.
Çi qeyde wendişê romanêk, derdanê winasî de dejê merdimî keno sist? Cevabê nê persî goreyê her wendoxî cîya yo. Mi gore, romanêko serkewte de analîzê karakterî zaf xorîn o. Nuştoxê romanî derdê to, to rê holêr îfade keno. Ma vajê Ulîses de yew karakter Stephan Dedalus. Dadîya ci merd a. Pîye xo reyde zî mabêne ci çin o. Heme romanî de Stephan Dedalus dadîya xo rê qehrîyeno, babîyê xo ra zî nefret keno. Dedalus wendekar o û nêşkeno debarê xo bikero. Tena yo, îrlandayij o coka şerê azadîya îrlanda ke ver bi îngîlîstan de devam keno, cuya merdîmî keno zehmet, ecizneno. Homa ra bawer nêkeno û her ca de zî qala xo eşkera vano la şarê îrlanda zaf dîndar o û redkerdişê Îsa û Homayî tim problem beno. James Joyce nê heme prosesî: Qehrîyayîşê dadî, hêrsê babî, feqîrî, bindestîya îrlanda, dîndarîyê şarî, Stephan Dedalus ser bi tehlîlê psîkolojîkê serkewte ano ziwan û eke cuya to de zî nê tewir problemî estê ti bi wendişê Ulîses ti xo newe ra nas kenê. No zî tewirêko terapî yo.
Zazayanê ma de huner û edebîyat çi qeyde ca girewto, goşdarîkerdişê kamcîn hunerker yan zî wendişê kamcîn nuştoxî zazayan de tesîrê terapî virazeno? Ez wazena ma vîrajê ci biney derg ra bîgîrê. Verê cû ma tay zazayan nas bikerê, dima ma biewnê çi tewir huner eşkeno ma rê havil bido. Zazayî mîyanê kurdan de grubêka qijkekêk ê. Sey elewîtî û sunîtî di heb bawerîyê pîlî est ê. Tesîrê eşîretan est o. Nasnameyê xo yê netewî ser o mîyanê zazayan de yewîtî çin a. Dinya de mîyanê şarê bindestan de zî sey şarê zazayan bêşans miletî tay ê. Manaya çekuya bindestî zazakî de yewna çi îfade kena. Ne sey tirkî ‘kolelik’ ne zî sey îngîlîzî ‘slavery’ hende çekuya bindestî xorîn nîya. Çimkî na mesela de çîyêk ma dîyo, kes nêdîyo. Peynîya peyên de ewro ma qalê vînbîyayîşê ziwanê xo kenê. Hunerêk, sey James Joyce yan zî Shakespeare zazayan ser o tesîr bivirazo ganî tay şertî bîyarê ca. Ma Rençber Ezîz ser o nê şertan bivînê ke Rençber senî dinyaya ma hemînan de ca girewto. Ez tay misrayê namdarî yê Ezîzî ra nimûne bida.
1) Huner û edebîyatê xo de ca mede raştîyê şarê xo, hunerê to beno ke a roje tesîrêk bikero la çîyê mende nêvejeno meydan. Çîyêk welatê to de şarê to bêters ciwîyeno la ti ters ver nêeşkenê binusê. Nêbeno. Rençber vato se: Şima vînen Senîn a! Nê hîrê heb çekuyî destê Rençber de o qeyde mana girewtê ez kîtabêk binusa nêeşkena hende çî îfade bikera. Şima vînen Senîn a? Yanî ma rojêk benê azad, yanî ma îtîbarê verînanê xo yê bêmezelî gênê. Yanî ziwanê ma reyna mîyanê dinya de cayê xo gêno, yanî xozaya ma ya veşnaye pel bi pel reyna ganî bena. Yanî çîyêk ma vîndî kerdî pêrunan ma tepîya gênê. Ez vana qey dinyaya her zazayî de nê sloganî yewna qeyde mana genê, kam tewr zaf kamca ra deja yo nê sloganî uca îfade kenê.
2)Zazayî ma welatê xo ra zafêr Îstanbul û Almanya de cuyenê. Çimkî welatê ma, ma mird nêkeno. Seba her kesî erd zî çin o, nan zî. Xerîbî, xerîbî de mendiş, xerîbî rê mehkumbîyayîş ewro belkî raştîya nîmeyî ra zafêr şarê ma ya. Rençber kilamê xo de zaf ca dayo na babeta ser. Misraya xo ya tewr namdar, ‘Feqîrê Çolîg mi vîr ra nêşino’ ya. Na misra heme şarê ma yê ke zazakî zanê, ezber kerdê. No ruhêko kolektîf vîrazeno. Ruhêko kolektîf zî ewro lazimîyê ma yo verîn o.
Gereka ma ca bidê keyf û şayîya Rençberî zî. Merdîmî sey karîkaturî nîye. Seke yeno zanayîş karîkatur de karakterî tena bi yew xususîyetê xo yenê mojnayîş. Karîkatur de karakterêk welatparêz beno, karaktero bîn dîndar, yan bi eşq yan zî serxoş o. La cuya raştîkîn de ma hetêk ra welatê xo ra hes kenê, heto bînî ra xo ra hes kenê. Hetêk ra ma derd û kulan ancenê, heto bînî ra cayê xo de ma keyf û şayî dima geyrenê. Coka Rençber kilamêka xo de reqî û alkol wesifneno û no zî muhîm o. Alkol û şayî çîyê rindî yê, yan nîyê, mesela na nîya. Rind bo zî xirab bo zî cuya bi mîlyonan zazayî de ca gêno. Rençber zî helbet ca dayo înan zî.
Silam û Hurmet.