Enwer Yilmaz
Her serre 20ê Teşrîne, pêro dinya de sey "Roja Heqanê Tutan ya Dinya" yena yadkerdiş. Na roje, badê ke serra 1989î de hetê Miletê Yewbîyayeyan ra Peymana Heqanê Gedeyan ameye qebulkerdiş, ameye îlankerdiş. Na peymane, sey yew qanûnê bingeyênî yê mîyanneteweyî, heq û azadîyanê gedeyanê pêro dinya garantî kena û armanc kena ke seba înan yew cuyayîşêko weş û ewle awan bikero.
Peymane, waranê sey perwerdeyî, weşîye, ca û pawitişî de çarçeweyêkê huqûqî virazena. Heqê domanan, heqê tebîî yê ke pêro gedeyî bîyayîşê xo ra nat wayîrê înan ê û nêeşkenê înan dest ra bêrê girewtiş. Nê heqî seba ke domanî bi awayêko weş û bextewar pîl bibê û aver şêrê, lazim ê.
Heqê bingeyênî yê domanan
Goreyê na peymane, tayê prensîbê bingeyênî yê ke heqanê domanan pawenê nê yê:
- Heqê yewbîyayîşî: Her doman kesêko cîya yo û bê ke cîyakerdiş bêro kerdene wayîrê heqanê xo yo.
- Heqê cuyayîşî û averşîyayîşî: Heqê her domanî esto ke biciwîyo, pîl bo û potansîyelê xo bi temamî bîyaro ca.
- Heqê resayîşê xizmetan: Heqê her domanî esto ke bireso xizmetanê bingeyênan sey perwerdeyî, weşîye û ca.
- Heqê pawitişî: Heqê her domanî esto ke vera her tewir şîdet, îstîsmar û destdergîye bêro pawitiş.
- Heqê beşdarbîyayîşî: Heqê her domanî esto ke fikr û hîsanê xo bi awayêko azad bîyaro ziwan û meseleyanê ke derheqê ey de yê de wayîrê qiseykerdişî bo.
Labelê rastîye cîya ya
Çi heyf ke zaf cayanê dinya de, domanî wayîrê nê heqan nîê, maruzê xeylê probleman manenê. Nê problemî, persê cîya-cîyayî sey şîdet, destdergîye, feqîrîye û cîyakerdişî yê ke vera domanîya înan de astengê pîlî yê.
Şîdet û destdergîye: Mîyanê binpaykerdişanê heqanê gedeyan de tewr zaf şîdet û destdergîye yenê vînayîş. Her serre bi mîlyonan domanî maruzê şîdetê fîzîkî, cînsî û hîskî manenê. No şîdet sebeb beno ke domanan de problemê cîddî yê wucûdî û psîkolojîk vejîyê.
Feqîrîye: Feqîrîye, sebebanê tewr muhîman ê binpaykerdişê heqanê domanan ra yew a. Domanê ke mîyanê feqîrîye de cuwîyenê, beno ke nêresê xizmetanê bingeyênan sey perwerdeyî, weşîye û cayî. Hetêna, feqîrîye eşkena domanan hîna zaf maruzê şîdet û destdergîye bikero.
Cîyakerdiş: Cîyakerdiş sebebêko bîno muhîm o ke heqê domanan yenê binpaykerdiş. Domanê sey kênekeyan, domanê astengdarî û domanê grûbanê kemînan beno ke maruzê cîyakerdişî bimano. Cîyakerdiş eşkeno vera domanan de asteng virazo ke ê nêresê firsendanê sey perwerdeyî, kar û weşîye.
Roja Heqanê Domanan ya Dinya, tena rojeka yadkerdişî nîya, eynî wext de seba ma yew vengdayîşê mesulîyetî ya. Pawitişê heqanê domanan, wezîfeyê dewletan, cimat û her yew kesî yo. Ganî ma seba ke yew dinaya ke tede her doman bieşko bi awayêko azad, weş û bextewar pîl bo, pîya bixebitîyê.