Fırat Şîn
Roman, tena yew hîkayeya derge nîya; yew dinya yo, yew raywantî yo û yew tecrubeyêko hîsî yo ke nuştox, wendoxan rê pêşkêş keno. Awankerdişê na dinya, hostayî û zanayîşê tayê teknîkanê bingeyênan wazeno. Ka ma pîya biewnîyê nê teknîkan ra:
1. Fikr û tema
Verê her çîyî, ganî yew fikrê to estbo. No fikro bingeyîn, yeno na mana: "Eke winî bibîyêne, se bîyêne?". Mesela: "Eke yew merdim bişîyayêne wextê verênî se bîyêne?" Na perse, toximê romanî ya.
Tema zî, peyama xorîne ya ke binê romanî de nimite ya. Eşq, edalet, xoverdayîş, vîndîkerdiş, aştî, merg... Nê heme tema yê. Fikr iskeletê romanî yo, tema zî ruhê ey o.
2. Karakterî
Karakterî, zereyê romanî yê. Wendoxî, bi çimanê karakteran dinya vînenê û bi hîsanê înan hîs kenê.
- Qehremano serek (Protagonist): Karaktero serek o ke hîkaye dorê ey de gêrena. Ganî wayîrê yew armancêk, yew waştişêk bo.
- Karaktero antagonist: Hêzo ke vera armancê qehremanê serekî de vinderto. No her tim "merdimo xirab" nîyo; eşkeno yew rewşa cimatkî, yew nêweşîye ya zî tabîet bi xo bo.
- Xorînîya karakteran: Karakterê başî, "sîya û sipî" nîyê. Ganî hetê înan ê qewetînî û zeyîfî pîya bê. Ganî bitersê, şaşîyan bikerê, bivurîyê û peynîya romanî de heman kes nêmanê.
3. Bîyayîş
Awankerdiş, rêza hedîseyan a ke roman de qewimîyenê. Yew awankerdÊko serkewte, wendoxî gêno mîyanê xo û heta peynîye nêverdano. Strukturê klasîkî yê hîkaye wina yo:
- Akerdiş / roniştiş: Ti karakteran û dinya şinasnenî. Rewşe senî ya, problem çi yo?
- Pêrodayîş / Averşîyayîş: Problem hîna beno pîl, astengî vejîyenê. Têkilîyê karakteran hîna benê aloz. Kelecan berz beno.
- Gire / Noqtaya berze: Noqtaya ke kelecan tede tewr berz o. Qederê qehremanî na noqta de bewlî beno.
- Gêrayîş waro û netîce: Dima ke gire qedîya, hedîseyî hêdî-hêdî ronişenê û hîkaye resena yew netîce.
4. Ca û atmosfer
Ca, tena cayo ke hedîseyî tede qewimîyenê nîyo. Atmosferê romanî virazeno, tesîrê karakteran û ruhîyetê wendoxan keno. Dinya fantastîke, yew dewa verêne, ya zî yew bajarêko modern... Her ca, hîsanê cîyayan aferneno. Ganî nuştox bi panc hîsanê xo (vînayîş, eşnawitiş, helm, tam) ca teswîr bikero ke wendox xo mîyanê ey de hîs bikero.
5. Nuqteya ewnîyayîşî
Kam hîkaye îzeh keno? No yew tercîho teknîk o ke zaf muhîm o.
- Yewin kes ("Ez"): Hîkaye bi fekê yew karakterî yena vatene ("Ez şîya..."). No, wendoxî nizdîyê karakterî keno, la ewnîyayîşê ey sinorkerde yo.
- Keso hîrêyin Kes ("O/A"): Hîkayebaz teberê hedîseyan de yo.
- Bêsînor: Hîkayebaz zereyê heme karakteran waneno, her çîyî zano.
- Sinorkerde: Hîkayebaz tena hîs û fikranê yew karakterî zano û ey teqîb keno.
6. Dîyalogî
Dîyalogê weşî, roman kenê gane. Dîyalogî ganî tena qiseykerdişê rojî nêbê. Wezîfeyê înan estê:
- Ganî karakteran roşn bikerê (kam senîn qisey keno?).
- Ganî bîyayîşan aver berê.
- Ganî derheqê dinya û hedîseyan de agahî bidê.
- Ganî tebîî bê, la mana pûçe nêkerê.
Netîce
Nuştişê romanî yew karê sebrî û kede yo. Fikr, karakter, bîyayîş, ca, nuqteya ewnîyayîşî û dîyalogî... Nê heme unsirî ganî sey parçeyanê yew makîna yewbînan de bi aheng bixebitîyê. Çîyo tewr muhîm, nuştiş bi xo yo. Dest pêbikerê, binusê, şaşîyan bikerê û şaşîyanê xo ra bimusê. Çunke her roman, verê ke bibo yew eserêko qedîyaye, yew rêwîtî ya. Rêwîtîya xo ya yewine rê amade bê.