Mutlu Can
Mi seba sernuşteyî no perso corên bi zanayîş weçîna. Feqet nê ke tena seba ke nuşte bala şima bianco, peyplanê nê persî de zaf çîyî wedarde (nimite) yê, coka. Heqet, şima hetanî nika qet no name heşnayo (eşnawito), yan ney? La ez zana: Cewabê ke her yewê/a şima do bido îhtîmalo pîl do nê cêrênan ra yew yan zî nêzdîyê yewî bo;
- Ney, mi no name emrê xo de qet nêeşnawito.
- Seke mi rê xerîb nîyo, la mi kotî (kamca) ra eşnawito yan wendo nîno mi vîrî.
- Roja Newe (rojname) ey veto, zanayîşê mi hende yo.
- Ez vana nameyê ey dewaya 49an de vîyareno. Beno ke yewna dewa yan zî hedîse, ez emîn nîya.
…
Baş o, ez seba şima yê ke hema zî nê nuşteyî wanenê ey bi hawayo kilmkerde bida şinasnayîş. Doğan Kılıç (Doğan Kılıç Şıhhesenanlı/Aleksandır Bertelsen), yew kirmanc (zaza) o, erzinganij o, la eslê xo de yew dêrsimij o. Domanîya xo de beno şahidê yew qetlîamê komkî ke no hedîse serra 1938î de nêzdîyê dewa înan de cereyan kerdo. Qurbanan mîyan de kalik, ap û sewbîna merdimê ey zî benê. 19 serran ra tepîya na rey dewakerê nê qetlîamî yo.
Sewbîna kam o Doğan Kiliç? Yew rojnameger, nuştox û açarnayox o. Rojnameyo ke tewr verî tede nuseno Mîllîyet o, tede karakteran tehlîl keno. 1967 de seba rojnameyê Yenî Gazete şono Başûr, mintiqayanê pêşmergeyan ra gêrêno û Mela Mistefa Barzanî reyde yew roportaj keno. Herçiqas rojnameyî de sey “rojnamegero tirk yo tewr verên” bêro nuştene zî Tirkîya ra rojnamegero tewr verên o ke Mela Mistefa Barzanî reyde roportaj kerdo. (Rojnamegero tirk yo tewr verên o ke Barzanî reyde roportaj kerdo Hulusî Turgut o. Akşam, 1969).
Ziwan û tarîxê kurdan ser o çend kitabê ey yê cigêrayîşî est ê ke ey seba înan sewbîna cigêrayox û nuştoxanê xerîban ra îstîfade kerdo. Coka qapaxê înan de nameyê înan zî derbaz beno. Kiliç, çend serrî Amerîka de mendo, goreyê vatena ey uca cîya-cîya beşan de wendo. Serra 1960î de Çin Edebiyatı Antolojisi (Antolojîyê Edebîyatê Çînî) vejeno. Kitabî ra zî fam beno ke ey metnê nê kitabî ingilîzkî ser ra açarnayê tirkî ser. No zî yew nîşanê sewîyeya îngilîzkîya ey o.
Bi mi çîyê ke ey kerdê, înan mîyan de a ke tewr muhîm a Roja Newe yo. No rojname hetê ey ra 15 Gulane 1963 de êno vetene. Tede hema-hema her lehçeya kurdkî de metnê balkêşî weşanayê. Xususen metnê tewr verênî yê demê modernî yê kirmanckî (zazakî) Roja Neweyî de ca gênê. Nê, 2 metnê folklorîkî yê û seba lîteraturê kirmanckî ehemîyetê înano sembolîk est o ke o zî no yo: Reya verêne ma nê weşanê perîyodîkî de raştê metnanê kirmanckîyan ênê. Ancîna no rojname Tirkîya de rojnameyo tewr verên o ke bi tirkî û kurdkî vejîyayo. (La çi heyf ke tena yew hûmare) Yewna hetê rojnamegerîya ey est o: 1966 de bi nameyê Ehlîbeyt Yolu yew rojname vejeno ke no rojname tandansê elewîtîye de rojnameyo tewr verên û muhîm o ke Tirkîya de vejîyayo. Çi heyf ke ewro xebera zaf kesan û dezgeyanê elewîyanê kurdan-tirkan ci ra çin a. Yew-di meqaleyan/nuşteyan de behsê ci bîyayîşî ra teber derheqê Ehlîbeyt Yoluyî de çîyê nêvîyareno, ser o tek xebata xosere bîle nêameya kerdene.
Doğan Kiliç, roşnvîranê kurdan yê serranê 1960î ra yo. Seke êno zanayene roşnvîrê nê demî ke înan ra tew verî Musa Anter, Edip Karahan, Mehmet Ali Aslan, Mehmet Emin Bozarslan, Ziya Şerefhanoğlu, Yusuf Azizoğlu, Kemal Burkay, Naci Kutlay, Tarık Ziya Ekinci, Sait Elçi, Sait Kırmızıtoprak ûêb. ênê ma vîrî, sey jenerasyonê dîyinî yê roşnvîrê kurdan pênas (terîf) beno. Doğan Kılıç zî sey ê bînan tehqîqat, tewqîf û cezayan ra para xo gêno. 1963 de 22 roşvîranê kurdan ke yewê înan zî Musa Anter o, reyde tewqîf beno. Seba ke 23 kesî ameyê tewqîfkerdiş, na dewa sey Dewaya 23yan ameya namekerdiş.
Çîyê ke mi derheqê ey de zaf baş fehm kerdê, înan ra yew zî no yo: Doğan Kiliç yew entelektuel o û backgroundê xo hîra yo. Merdim ke tena biewno kovara Barış Dünyası ra û nuşteyanê Kiliçî de ke ey ê çarçewaya munaqeşeya Doğu Sorunu de (Meseleyê Şerqî; manaya ewroyêne de Meseleyê Kurdî) nuştê naye weş fehm bikero.
Xulasa cuya Doğan Kiliçî qaso ke yew nuşte do ci rê qîm nêkero bi sernuşteyan, detayanê muhîman , anekdotanê balkêşan û hetanê ey yê ecêban pirr o. Karakterê ey zî, heyatê ey zî zaf nêmaneno roşnvîranê ma yê bînan. Xora naye ra yo ke “vîndîbîyaye” mendo; zêde nêameyo/nêno şinasnayîş. Ancîna nê semedî ra yo ke rojnameger Îbrahîm Bulakî ke o bi xo Almanya de ciwîyeno derheqê ey de xebatêka zaf erjaya kerde. Na xebate sey kitabî, nê rojan hetê weşanxaneyê Nûbiharî ra ame çapkerdene. Waştişê Bulakî ser o (naçîzane) mi zî edîtorîya ci kerde û tede vateyo verên nuşt.
Wa destê kek Îbrahîmî ternî bê ke ey bi na xebata xo yew kêmaneyê ma yo bîn mîyan ra wedarit û yew çimeyo ke monografîya Doğan Kiliç û xebatê ke ey seba Kurdan kerdê îhtîva keno amade kerd. Tîya de vateyê mino peyên no bo: “Doğan Kiliç: Yew Roşnvîro Kurd-Elewî yo Vîndînêbîyaye”