*Analîz de Spoilerî ca gênê
Zerrweş Xodî
Fîlmê Serê Vaşê Huşkî terefê derhêner Nuri Bilge Ceylanî ra 2023î de ameyo antene. Beşa fîlmî dram û munitiş o. Fîlm hetê kadro ra dekerde yo. Kaykerdoxê namdarî fîlm de kaykenî. Fîlm yew dewa Erzîrumî de ameyo antiş. Fîlm de tekêlîya karekteran nîqaşêk newî ana rojev. Fîlm her gama xo de yew babete awan keno. Ez wazena ma no nuşteyî de biewnîyê hîrê karekteran. Fîlm de serê bikarardişê nê karekteran ra bale biancê babeta dewasîyayîşê kurdîtî.
Fîlm de di karekterî estî ke balê temaşekerdoxan ancenî xo ser û temaşekerdoxî biwazî nêwazî xo mîyanê nîqaşekerdişê nê babetan de vînenî. Derhênerî derheqê nê di karekteran serebûtî nîmecet verdayî, nêardê sere. Nê karekterî fîlm de babeta sereke de nîyî. Nuri Bilge Ceylan derheqê nê karekteran de wina vano: Fîlm karekteranê wareyan mîyanê xo de hewêneno. Sereyê piroje de nê karekterî çinî bîyî yan zî hende domînan nênusîyayî, La gama herema fîlmî dekewena mîyanê babetan mesela şina resena uca. Derhêner, karekteran bi pêroyî nêdano verê çiman. Fîlm de karekterî heşê temaşekerdoxan de temayan awan keno û temaşekerdoxî mecbur manenî dekewenê mîyanê nîqaşî. Nê di karekteran ra yew Baytar Vahit, yo bîn zî Feyyaz o. Fîlm de fehm beno ke nê di karekterî hereme ra yî û estbîyayîşê înan serê serebûtanê hereme de awan beno.
Ma qiseyanê baytarî ra fehm kenî ke baytar verî merdimêko politik bîyo. Derheqê polîtîka û sîyasetî de wayîrê fikran bîyo. Dima hawayêk xo durî nê meselayan dayo û ancîyayo keyeyê xo. Baytar zehf çîyan ra bêzar o la seba ke nêeşkayo nêmeseleyan çareser bikero, fek nê çîyan ra veradayo. Xo îzole kerdo û dikanê baytarîye de keweno qemera. Rojanê xo bi karê baytarî vîyarneno. La eleqeyê ci baytarîye ra çinî yo. Dikanê ci vila yo û derheqê kutikanê dewan de zî nêwazeno çîyêk bikero.
Karektero dîyin zî Feyyaz o. Feyyaz hetê hukmatî ra nêno heskerdişî. Wina yo ke komutanê eskeran ey ra acis o û naye zî Sametî rê eşkera keno. Fîlm de Feyyaz embazê baytarî yo. Yêno verê baytarî, ey der tereqneno û şino. Mabenê Feyyaz û Baytar Vahitî weş a. Nê di karekterî her çîyê xo yewbînan ra vanî. Maya Feyyazî, seba domanê xo, tersena û qerqelêna. Gama Vahit û Samet qerqelîyayîşê maya Feyyazî bi sutbîyayîşê Feyyazî ya girê dane, Feyyaz hîkayeya xo eşkera keno. Pîyê Feyyazî, domanîya Feyyazî de hetê Jandarmayan ra yêno berdişî û tepîya nêageyreno. A deme ra nata Feyyaz û maya xo tena ciwîyenî. Feyyaz, serê serebûtê pîyê xo ra tersê maya xo pênase keno. Maya Feyyazî hem îhtîmalê şîyayîşê Feyyazî ra tersena hem zî nêwazena Feyyaz bikewo teşxeleyan. Maya Feyyazî her şewe verê pencera de rayirê Feyyazî pawena. Derheqê Feyyaz û maya ci de malumatî yênê dayene la temaşekerdox ekran de maya Feyyazî nêvîneno. Derhênerî maya Feyyazî nêarda ekran! Derhênerî bi zanayîş kerdo yan bêhişmendî maya Feyyazî teberê ekranî de ameya verdayiş, ma nêzanî. La çi esto ke maya Feyyazî serê ekranî de nîya, verê çiman de nîya. Dejê aye, xemê aye yan zî travmayê aye estî. La kes nêvîneno. Kes dejê mayan taybet nêvîneno.
Fîlm de tekêlîya Feyyaz û Baytar Vahitî tim zereyê dikanê baytarî de vîyarena. Nê sohbetan de Samet zî ca gêno. La teberê kamera de zî ma fehm kenî ke tekêlî û têverameyîşê Vahit û Feyyazî benî. Têverameyîşê înan yê peyênî de mabenê baytar û Feyyazî de qiseyêk vîyarena. Samet zî babeta na qiseykerdişî nêzano. Înan ra perseno, la Vahit û Feyyaz babeta qiseykerdişê înan eşkera nêkenî. Baytar, seba ke cayêk de qalê ey bîyo, o ameyo rexnekerdiş û Feyyazî zî heqê ci nêparêsto hêrs beno. Serê na mesela ra serê Feyyazî de şino. Feyyaz her çiqas baytarî dawetê sekanî bikero zî baytar hêrsê xo veranêdano. Qîreno serê Feyyazî. Eke o bibayîne heqê Feyyazî parêstine û fekê înan girewtine, vano. Baytar nê qiseyanê xo ra dima çekmeceyê masa ra sîlehêk veceno û mocneno Feyyazî. Eke kes cayan de qalê to bikero û ez zî nê qalan bieşnawî, ezo nêvinderî û teqez nê sîlehî serê înan ra veng bikerî, vano.
No seqans ra fehm beno ke Baytar, demê xo yê verênî de siyaset û polîtîka ra eleqedar bîyo. Bi nê rayirî tayê kes û awanîyan ra tekêlî ronaya. Dima fehm kerdo ke bi ey çîyêk nêbedelêno û o nêeşkeno çîyan bibedelno, xo siyaset ra durî dayo û dikanê xo yê baytarî xo rê kerdo halên. Wextê xo tîya xerc keno. La pêyê baytarî ra xeberî û vatişî dewam kenî. Derheqê baytar Vahitî de rexneyî benî û nê rexneyî resenê Feyyazî. Feyyaz zî nê rexneyan ano resneno baytarî.
Feyyaz zî baytarî der embazîye keno, coka o zî hima bêqerar o. Tekêlîyanê Feyyaz û Sametî, Feyyaz û Baytarî ra aseno ke Feyyaz hima bêqerar o. Hem qalê şîyayîşî keno hem zî qalê astenganê xo yê mendişî keno. Beno ke qerarê xo nêdayo. No semed ra tekêlîya xo her di hetan ra zî nêbirneno. Baytar wazeno Feyyazî îqna bikero ke Feyyaz bikewo karêk, bixebetîyo û nê fikran ra dûr bikewo. Pîzeyê baytarî bi maya Feyyazî veyşeno. Giranîya tersanê maya Feyyazî fehm keno û nêwazeno Feyyaz aye ra abirîyo. Baytar fikran û hîsanê Feyyazî ra zî bawer nêkeno. Baytar Feyyazî xeşîm û bêfehm vîneno. O wazeno dest bido Feyyazî. Hetêke ra zî temaşekerdox mabenê hîsanê hetkarîya Vahitî û hîsanê xoefukerdişê Vahitî de maneno.
La qiseykerdişê peyêne de qerarê Feyyazî beno zelal. O hinî xo baytar Vahitî ra dûr vîneno. Fikranê xo fikranê Baytar Vahitî ra abirneno û werte ra beno vindî. Dima Samet şino verê baytarî û persê Feyyazî keno, la xebera baytarî zî aqubetê Feyyazî ra çinî ya.
Baytar seke omidê xo her çî ra birnayo, xo dikanê baytarîye de kerdo hepsî. Uca ra nêvecêno. O tena cuya teberî ney, cuya xo ya zereyî zî ca verdaye aseno. Qîymet nêdano dikanê baytarîye. Ma na bêqîymetî qiseyanê Sametî ra goşdarenî. Samet vano: Tîya pêşane, dikanê pak bike. Baytar, rocanê xo dikanê baytarî de xerc keno û eleqeyê xo teber ra birnayo. Bi na rewşe ferqê xo Higinio Blanco ra çinî yo. Tena rewşa Higinio binê şerê germinî de qewêmîyayîne û Higinio nêwaştine zere de bibo hepsî. Tekêlîya Higinio û sîyasetî qut nêbibî.
Niqaşê Feyyaz û Baytar Vahitî her tim dewam kena. Vahit cuya xo ya şexsî ser ra xo xurt keno. Vahitî qerarê xo dayo. Goreyê qerarê xo ciwîyeno. Feyyaz seba bêqerar o û zerra ci de şîyayîş esto fikrê ci Baytar Vahitî ra cîya yî. Sereyê fîlmî de, gama, Feyyaz qalê dawetê çaya komutanî keno û naye bi hisê hembervecîyayîşî ano ziwan. Baytar na qale keno nerme. “Wa şêro. Hem tîya çay bişimo hem uca de bişimo” vano. Tîya ra ma vînenî ke sey qiseykerdişê “Samet û Nuray”e Baytar Vahit Sametî temsîl keno Feyyaz zî Nuraye temsîl keno. Baytar fikrê xo yê komelkî ca verdayê tena xo parêzeneno, Feyyaz zî qehwexane de hemberê komutanî vecêno. “Ez wareyê xo de çira nasnameyê xo nîşanê to dana” vano.
Hetêke de Baytar Vahit, her çiqas xo cuya polîtîk ra dûr bido zî o mîyanê atmosferê polîtîkî de ciwîyeno. Baytar, tekêlîya xo û nê atforferî serê Feyyazî ra rameno. Bi Feyyazî fikranê xo ano ziwan û laş keno pira. Bi no hewa Baytar, maneno Jefferiesî. Her çiqas asteng yan zî serebûtî ey tehnê teberê qada polîtîka bidî zî o bi yewna kesî reyna zî tekêlîya xo û polîtîka rameno.
Karekterêka bîne zî wendekara Sametî, Delîla ya. Delîla wendekarêka pola Sametî de wanena. La xebera Sametî Delîla ra çinî ya. O Delîla nas nêkeno. Fîlm de seqansanê peyênan de mudurê dibistane qutîyêke dano Sametî. Qutîye de malzemeyê hetkarîye estî. Dewêka Samet tede mamostatîye keno, dewêka feqîr a. No semed ra dîyar o teberê dewe ra merdimî bi cil, sol yan zî çîyanê bînan ya hetkarîye danê wendekaran. Na serebûte feqîrîya hereme dana verê çiman. Samet qutîye gêno û yew bi yew vengê domanan dano û goreyê rêzeya verê xo qutîye ra çîyan dano wendekaran. Yewî rê mont, yewî rê xirka û Delîla rê zî botî. Delîla, gama, yêna verê Sametî, Samet aye nas nêkeno. Dima zî nameyê aye ver de botî nuşteyî, coka aye ra vano ke wa qutîye ra xo rê botan weçîno. A viste de Samet, Delîla ra pîyê aye perseno. Delîla vana: şîyo. Samet no ciwab ra dima persanê xo kûr nêkeno û botan dano wendakare. Dima rocêk Samet dewe de peyetî rayir şino. Rayir de rastê Delîla û waya Delîla yêno. A viste de temaşekerdoxî ferq kenî ke Delîla botî goreyê waya xo weçînayî û berê dayê waya xo. Tîya de zî şîyayîşê yewî ra dima MENDIŞEK nîşanê merdimî dano.
Seke ma cor ra zî behsê nê karekteran kerd, nê karekterî behsê prosesêk kenî. No proses, prosesê welatî û wareyî yo. Rewşa kurdan tim wina qewêmîyena. Karekterê sereke Samet zî peynîye fîlmî de na rewşe wina ano ziwan: Nê cayan de çar mewsîmî çinî yî. Tena di mewsîmî estî; zimistan û hamnan. Rewşa nê merdiman zî di mewsîmî ya. Rewşa domananê nê welatî zî di mewsîmî bena, zêde nêbena. Fîlm de zêde behsê kurdîtî nêbeno, qiseykerdişê kurdî zî nameyê kurdî nêvîyareno. Deyîr yan zî helbestêka kurdî nêna vatişî. Fîlm de bêbehskerdiş babeta kurdîtîyêka dewasnayî vecêna meydan. Nuri Bilge Ceylan bi xo zî yew roportajê xo de ano ziwan ke; Fîlm derheqê serebûtanê Sametî de yo. La fîlm hereme ra babetan gêno û mîyanê xo de hewêneno. Çend babetî û karekterî seba ke hewcayîya hereme bibî daxîlê proje bîyî. Ma nê vatişan ra fehm kenî ke derhêner bi xo zî kurdîtî dewesneno. Gezî keno, erzeno binê bere. Eke fîlm dewêka rojawanî de biameyêne antişî, nê çîyêke ma ser o qisey kenî do nêameyêne rojev.
Seke ma cor de zî behs ardibi ser no fîlm de zehf babetî ca gênî. Her tekêlî xo bi xo yew babete ser o ramena. Ma zî nê nuşteyê xo de kurdîtîya dewasîyayî arde ziwan. Fîlm bi halê sadeyî dano verê çiman ke mabenê sîyaset, feqirî, bêheqî û bindestî de karekterê dewasnayeyî ciwîyenî.
