Dr. Şemsettîn Koç
Qansêrê çijeyon mîyonê cinîyon de dora yewin de ca gêno. Her heşt cinîyon de yew cinî de rîske qansêrî esto. Qansêrê çijî hucreya çijî de yeno meydon.
Qenser, her hetê minî nebatê çijî de yeno meydon.. Tîp û en zaf ; Rayîrê qanalê şitî de yeno meydon û tira vonî“Duktal Qansêr”. Ayê ke hucreya şitî de kok genê tira vonî “Lobûler Qansêr”. Çije de tîpe qansêrî meduller, musînoz û tubulerî esto. Peydabîyayîşê qansêrî de eleqedarîya genetîkî esto. Qansêrê çijî, %7-9 de eleqedarîya keyeyî esto. Taybeti en zaf hetê dadî de, merdimê ciwanon de qansêr estbo rîske aye zî zêde beno.
Faktorê Rîskî
Kanseri çijî de rîske muhîm cinîyon û pîre de yeno meydon. Rîske bînî;
Zayayîşê serra verîn: Ayê ke 30 serra pey qijo anî, ayê ke 18 serra ver qijo anî yîn de rîskê qansêrê çijî hina zêde beno. Wexto ke cinî nêweşa qijona yîn de humara Ostrojenî kem beno.Yeno vatiş ke semedî înî rîskê qansêrî çijî beno kêm.
Adetbîyayîşê serra verîn:Ayê ke adetê xu serronê qijtî de vîneni, wexto ke zede ra muhatabê Ostrojenî benî. Aye ra rîskê qanserî zêde beno.
Serrî Adet birnayîş: Menopozî de cinî adet nêvînenî û hamêile nêmonenî. Adetî 55 Serre ra pey bero birnayiş, rêskê qanserî çijî beno zêde. Etya de zî sebebê yî, wexto derg tesîre ostrojen serî çijî de bidomnîyo.
Şitdayîş: Yeno vatiş ke, Cinî hatanî yew ser şit bidi qijonê xo rîsi qansêrî hina beno tay. Labelê tayê Doktorî xebatê xo de vanê ke, tekiliya şitdayîş û qanserê çijî çin yo.
Hebê pawitişe hamîle: Yeno vatiş ke; Cini hebê pawitişe hamîletî wextêko derg biwerî rîskê qansêrê çijî beno zedê. Des serre ra zedê û bitaybetî 20 serre ra ver hebanê pawitişê hamîletî biwerî, rîske qansêrê çijî, qrîzê qelbî û felcbîyayîş beno zêde.
Adetbirnayîş dim ra Tedawîya hormonî : Dermanê hormonî semedê şîkayetê adetbirnayişî orte ra wedarî yan zî şîkayet kem bo yenê şuxulnayîş. Nabenê Hebê hormonî de ostrojen u progesteron hormonî estî. Cinîyon de adetbirnayiş dim ra 5 serre ra zêde dermanê hormonî bixebitno rîskê qansêrê rahîm û qansêrê çijî beno zêde.
Qom û kîlo: Cinîya ke qoma yîn derg a yînan de rîskê qanserê çijî zêde beno. Labelê ma sebebî inî nezonî. Cinî ke verê adetbirnayişî zahîf bî û adetbirnayîş ra dima zêde ra kîlo bigerî nêweşîya qansêrê çijî tede bena zêde.
Miqatebîyayîş: Yeno vatiş ke; adetbirnayîş ra dima çîyo ke zêde runin bero werdiş rêskê qansêrê çijî bena zêde. Eger sebze û fekê bero werdiş rîskê qanserê çijî beno kem.
Ek mîyanê keyeyî de qansêrê çijî estbo: Cinîyon de daye de, merdimê hetê daye de, xale de û waye de qansêrê çijî estbo rîskê kanserê çijî hina zêde beno.
Pawitiş:
Tikê faktorê rîskê qansêrî estî lazimo berê kontrolkerdiş. Wexto ke cixara nêra ontiş, alkol nêro şimitiş û spor bero kerdiş rîskê qansêrê çijî zî beno kem.
Îşaretî:
Merdim senî Qansêrê çijî fehm keno. : Fehmkerdişe qansêrê çijî de en zaf; çije de dej çîn yo la bele, in çıje de gire ke her wext beno pîl est bo. Tikê îhtîmalî zî ina yê: çermê çijî bero ontiş, çerm qalin bo, masayîş, çerm de tahriş, yan zî serê çijî şêro zerre. Sareyê çijî de xo xo gunameyîş est bo rîskê qansêrê çijî virazyena.
Teşhîrkerdiş:
Qansêro ke newe ameyo meydon wextêko derg nêno hîskerdiş. Qansêro ke lez bero fehmkerdiş çîyo en muhîm zanabîyayîşê cinîyon o. Naye ra cinî ke de qansêr lez bero fehmkerdiş gereke programê kontrolkerdişî bîyarê ca. Ek qansêrê çijî lez bero fehmkerdiş pê tedawî emrê cinîyan derg beno. Qansêro ke lez bero fehmkerdiş semedê yînan 3 metodê muhîm estî;
Keye de xo bixo muaynekerdişê çijî,
Hetî Doktorî ser o muayneyê çijî,
Ultrasson, MR e çijî u Mamografi (filma çijî).
Cinî, 20 serre ra pey her aşm gereke xo bixo çijê xo muayne bikero. Xobixo muayne, verê adetbirnayiş wexto ke adet destpe keno cu dima rojê 7-10 de, Wexto ke adet birya, her aşm yew werim aynî roj de gereke bero viraştiş. Waxto ke çije de yew gire bero destê merdimî gereke bileze cinî şoro doktor. Muaynê çijî 20 serrî ra pey 2 serre ra yew, 40 serre ra dima serre ra yew gere hetê doktorî bivirazîyo. Gereke cinî binîzamî çijê xo muayne bikerî û wextê xo de şerê doktor. Ek ina bibo yanî lez teşhis bikerî merg % 30 kem beno. Çije de gire estbo gereke bero fehmkerdiş. Muaynê doktorî ra dima fîlmî yenî ontiş. Ek şuphê qanserî estbo, gereke bîopsî bero viraştiş. La zafê cinî, tersenê ke biopsî vilabîyayîşê qanserî zêde keno. Gere merdim/e baş bizano ke zirarê bîopsî çîn yo.
Evrekerdiş
Qanserê çijî lez pîl nebeno. Qansêr nabênê 5-7 serre de yew cm beno pîl. Vilabîyayişê qanserê çijî daha zêde rayîrê kanalê lenfa hetê bini çeng û cu dima rayîrê gon ra kezeba sîya û aste ra beno. Qanserî çijî de 4 merhale esto. Nêweşê ke merheleyê qansêrî lez pehesîyenê merhelê-1,2 û tey merhelê-3 yeno fehmkerdiş. Tayî qansêr ke merhele-3 û merhelê-4’in erey mendî yeno namekerdiş.
Tedawi:
Qanserê çijî gereke hetê ekipa ke bîya uzman ra bero tedawikerdiş. Mensubê na ekîp de cerrahê çijî, Onkolgê Tibbi û Onkologê Radyasyonî yî. Tedawiya qansêrê Çijî ya esasî amelîyat o. Dinya de, qansêrê Çijî ke lez pêhessîyaya tedawîya yî pawitişê ameliyatê çijî ya... Labelê qanserê çijî ke erey pêhesîyayo tedawiya yî, çije heme yeno girotiş yanî ameliyatê mastektomî yo. Çije ke Lumpektomî ameyo kerdiş, dima ra lazımo radyoterapi bero dayîş. Aye xebat amey viraştiş ke, netîceyê nabênê amelîyatî pawitişê çijî û mastektomî sêpe yî. Ameliyat ra dim lazımo kemoterapi û hormonoterapî hetê Onkologî ra bero kerdiş.Tayê wextan de tedawîya radyoterapi zi lazım a. Wexto ke tedawîya qanserî bero dayîş; çapê qanserî, vilabîyayîşê lenfê bînê çeng, qansêrî de reseptorî hormonî û qanserî de genî C-Erb estbiyayîş tedawîya qasnerî bellî keno.
Kontrolkerdiş:
Normal de 20 serre ra dima her aşm xobixo muaynekerdiş û serre ra yew lazimo hetê doktori ra bero muaynekerdiş. Sebebê na, kanserê çijî lez bero fehmkerdiş gerekê cinî berê perwerdekerdiş.
Nabênê 20 û 40 serran de; Cinî mîyanê aşmêk de yew xobixo muayne bikerî. Serre ra yew hetê doktoran da bero muaynekerdiş.
Nabênê 40 û 69 serran de; Cini 2 serran de yew gereke mamografi bionco.
