Rohelat Aktulum
Zixirpey mîyanê dewa Xaçekî de yew mewqî yo. Dewa Xaçekî girêdayeyê qezaya Pîranî ya û qezaya Pîranî zî girêdayeyê şaristanê Dîyarbekirî ya. Eke şima verê cû nêameyî tîya, şima Dîyarbekirî ra nêzdîyê 80 km rayîr kenî û yenî qezaya Pîranî. Dima şima qezaya Pîranî ra zî nêzdîyê 5 km rayîr kenî û yenî Xaçek. Şima ke ameyî Xaçek, rayîr beno dişax. Şaxo yewin kîşta raşt ra şino Xaçekê Tilistoneyî û şaxo diyin zî kîşta çep ra şino Xaçekê Xalû/ Xaçekê Şêxendelû. Şima kewenî rayîrê Xaçekê Xalû/ Xaçekê Şêxendelû û uca ra zî şima nêzdîyê 5 km rayîr kenî, mîyanê dewe ra vejîyenî û resenî Zixirpey.
Eke wextê şima esto şima şênî şirî Bitmêr zî. Bitmêr yew dara nêzdîyê hezar serra ya. Şima ke kewenî rayîrê Xaçekê Xalû/ Xaçekê Şêxendelû şima nêzdîyê 2 km rayî şinî û xo tadenî hetê çepî. Rayîrêkê kilmî ra dima şima Bitmêr vînenî. Bitmêr ma şênî vajî ke xişnê qizwanan ra vajîyena. Semedo ke na dare, darêka taybet û emirderg a hetê dewijan ra sey Bitmêr name bena.
Wexto ke ma va namedayîş û şaro lokal bêguman toponomî yeno ma vîrî. Na dosya de babeta ma ya sereke “Zixirpey” o. No name hetê şarê lokalî ra dîyayo tîya. Yanî Xaçekijî tîya ra vanî “Zixirpey”. Wexto ke vanî “Zixirpey” zî yew mantiqê xo esto. Seke şima zanî “zixir” manaya “cayo awî” dano. Çekuya “pey” zî semedo ke peyê dewe de maneno îlawe bîyo û yew çekuya pêrabesta virazîyaya. Labelê çi heyf ke tayê merdimî ameyî tîya. Yew cayê berzî ra ewnîyayî tîya ra û şibaynayo tîmsahî. Coka yew nameyo pêarde dayo tîya û vato “Timsah Kanyonu”. Helbet no çîyêko xirab o. Eke ma Xaçekijan çin bihesibnî û nameyê orîjînalî nêşuxulnî do neslê ma yê neweyî vera-vera nê hetî ra zî helîyenî. Bedilnayîşê toponomîyê welatê ma çîyêko zaf xirab o. Mantiqê namedayîşî esto labelê mantiqê “name pêardişî” çin o. Nê di çîyê yewbînan ra mirdîya xo cîya yî. Eke uca bimendêne heş, xoz, dewar yan zî sewbîna çî do se bîyêne? Kilm û raştê vatişî nameyê tîya hetê Xaçekijan ra bi seyan serran ra nat “Zixirpey” o û do wina dewam bikero û wina bimano. Xaçekijê panc serreyî ra heta Xaçekijê se serreyî her kes nameyê tîyayî sey “Zixirpey” zano û ma zî do wina bişinasnî û bidî şinasnayîşî.
Bêguman tîya tena bi nameyê “Zixirpey”î nêqedîyeno. Tîya de nameyê her leme, kerre, berzî, ro, gol ûsn. zî esto. Nika ma ê nameyan yew bi yew bişinasnî. Xora şima do fotografan û vîdeoyan de zî bivînî û temaşe bikî. Awa Layey Ayrû û awa Royê Xizikî, Zixirpey de pêresenî. Na mintiqa zaf hîraya. Nêzdî-dûr tayê mewqîyê “Zixirpey”î wina yî:
Dik/ Dikê Xaçekî, Cuweyn’ Bax’, Kerrew Lugu, Gorto, Zixir’ Serên, Zixir’ Binên, Zixir’ Pîl, Gol’ Robar’, Gol’ Qomîş’, Kurnê Solseyn’, Sîya Ricaya, Kerrey Zincî Mîro (Verardê Zincî Mîro, Pozê Zincî Mîro), Terha Sîyay, Ayrey’ Xeyr’, Ayrey’ Hac Meydîn’, Terhey Ad, Bilbilik, Gozêrey Emoy, Verardey Ebaso, Terhey Hinzarî (Terha Sipî), Neqef Gayo, Koy’ Dubro, Gol’ Estîn, Gol’ Kiloy, Ayrey’ Xaçek’ Daştîn, Gol’ Kerra, Rez’ Key’ Cahfiron, Gomey’ Key’ Cemal Axay, Terhey Solseyn, Qot’ Zixirpey.
Nê nameyan ra oyo balkêş “Qot’ Zixirpey” o. Seke aseno hem nameyê na mewqî Zixirpey o hem zî nê mewqî mîyan de nameyê cayêna de zî çekuya “Zixirpey” vîyarena.
Bê nê cayan wexto ke şima yenî Zixirpey şima do yew zîyare zî bivînî. Cayo ke zîyar uca de yo zî “Lewey Zîyar” yan zî “Serê Zîyar” o.
Dewe û mezrayê ke na mintiqa ra asenî zî wina yî: Xaçek, Qocîg, Xiraba, Daxon, Bendîron, Akrag, Bazbind, Behro.
Wexto ke ma derheqê Zixirpeyî de dewijan reyde qalî kerd înan di waştişê xo yê serekeyî ardî ziwan. O yewin û goreyê înan tewr muhîm derheqê bedilnayîşê nameyê “Zixirpey”î de bi. Dewijî vanî ke “Nameyê tîya dapîr û bawkalanê ma ra mende yo û semedê ma yew mîras o. Kesê ke yenî tîya, fotografan û vîdeoyan gênî înan ra waştişê ma o yo ke nameyê tîyayî nêbedilnî û sey “Zixirpey”î medyaya komelkî de vila bikî.” Dewijan waştişê xo yê diyinî zî wina îfade kerd “Kesê ke tîyayî zîyaret kenî sere û çimanê ma ser yenî. Labelê zaf reyan tîyayî leymin kenî. Keremê xo ra tîyayî pak verdî. Sey plastîk, cam, kaxit ûsn. çîyan meerzî tîya. Semedo ke tîya leymin beno ma yew rayîro asfalt nêwazenî. Hema ke rayîro asfalt çin o tîya hende leymin o. Eke tîya bibo populer, şar çiqas zaf bêro tîya hende leymin beno. Ma nêwazenî ke tîya bibo sey cayanê bînan.”
Tabî flora û faûnaya na mewqî zî zaf dewlemend o. Eke şima girewtişê fotografanê heywan, mîlçike, kermûkêz, nebat yan zî vilikan ra hes kenî tîya tam goreyê şima yo.
Dewijî zî seke aseno bedilîyayîşê nameyê tîyayî ra zaf nerehet î. Ma hêvî kenî ke tîya bi nameyê xo yê raştikên, orîjînal bêro şinasnayene. Tîya semedê şarê ma bi ziwanê ma cayê xo yê heqî de yo. Semedo ke bêro şinasnayene muhtacê kesî nîyo. Şarê ma senî ke qîymetê ziwanê xo, qîymetê nameyê Zixirpeyî zano, qîymetê xoza û delalîya tîyayî zî zano. Nika şima manzarayê tîya temaşe bikî û wextê tewr kilmî de semedê zîyaretkerdişê tîyayî planê xo bikî. Ma zî şima fotograf û vîdeoyanê Zixirpeyî de tena verdî.