Roportaj / Omer Barasi
Abdulrahman Muhammed Şerefkendî yanî Hejar Mukrîyanî, 1921î de bajarê Mahabadî yê Rojhelatî de ameyo dinya. Keyeyê Hejarî keyeyêko ronşvîr bi. Pîyê ey Mela Muhammed Şerefkendî, serekanê kurdan ra bi.
Hejar Mukrîyanî, xortîya xo de dest bi xebatanê xo yê edebîyan kerd û hem warê klasîkî de hem zî warê modernî de xeylê berhemê erjayeyî dayê. Berhemê ey kurmanckî û sorankî yê. Bi taybetî bi xatatanê xo yê zimannasîye xo ra dima mîrasêko pîl verda. Berhemê ey o tewr namdar ferhengê ci yê bi nameyê “Ferhengê Hejarî” yo. Na xebate sey referansî yena qebulkerdiş. Ey Şahnemeyê Fîrdewsîyî zî açarnayo kurdkî. Bê nê xebatan xeylê meqaleyî û nuşteyê cigêrayîşî nuştê.
Hejar, timûtim seba heqanê kurdan xover da û pêro emrê xo de kurdkî rê xizmet kerd. Cuya xo de raştê xeylê zehmetîyan ame û nasnameyê xo yê sîyasî ver ame surgunkerdiş.
21ê Sibate 1991î de bajarê Kerecî yê nêzdî Tehranî de dinyaya xo bedilnaye û Mahabad de ame definkerdiş. Mezela ci Mezelcayê Namdaran de yo. Mergê ey ser ra 34 serrî vîyartê la hema zî berhemê ey raya ciwanan roşn kenê û xebatanê ey ser o cigêrayîşê akademîkî yenê kerdene.
Xelata Qelema Hejarî
Wendekaranê Zaningehê Kurdistanî yê Sineyî seba ke bale biancê berhemenê akademîkan û edebîyatê kurdkî ser o musabeqeya “Xelata Qelema Hejarî” organîze kerde. Xelate, emser reya verêne ameye organîze kerdene.
Xelatî 12 wareyan de ameyê dayene. Seba xelatdayîşî Zaningehê Kurdistanî de 28 û 29ê gulane de merasîmêk ame viraştene. Şaîr Berken Bereh, warê şîîre de bi kitabê xo yê “Çemê Baranê” xelate girewte. Mamosteyanê Zaningehê Artukluyî ra Abdurrahman Adakî zî warê cîgêrayîşî de xelate girewte. Reyna setê kitabanê Hejarî dîya hunermend Şehram Nazerî. Hunermendo namdar şewe de konserêko qijkek zî da.
Kesê ke layiqê xelate ameyê dîyene:
Roman: Cebar Cemal Xerîb
Tarîx: Îsmaîl Şems
Felsefe: Mihemed Kemal
Rexneyê Edebîyatî: Addurrahman Adak
Ferhengnuştiş: Selah Peyanîyanî
Komelnasî: Elî Rehmetî
Înan rê hurmet ame dîyarkerdiş:
Cigêrayîşo Edebî: Şiney Waye Şemal, Elîreza Xanî û Behnaz Dilşad
Folklor:
Rasî navçeya Leylax – Îbrahîm Ehmedî
Efsanehaye dîyarîy ma – Korûş Emînî
Sînema: Huwîyet ferhengî ve sînemaye kurd – Xusrew Sîna
Cigêrayîşo sîyasî û komelkî: Heftewane – Selehedîn Xedîv
Şîîre:
Zamistan û Pişkoyê Hawar – Rehîm Luqmanî
Destnivêjî – Seîd Neccarî
Mîna Mal – Elîreza Sipahî Layen
Siwênd be Furat – Yûnis Rezayî
Avrandin – Elî Olfetî
Şiîîyowena Per Ce Şarî – Reûf Mehmûdpûr
Çemê Baranê – Berken Bereh ( Xelata Xosere)
Tarîxê Hunerî – Tarîx Hunera Kurdistanê – Mîkaîl Rehmanî
Ferhengnuştiş: Ferhengî Reweknasiy Kurdistan – Îrec Moradî
Dînî û Îrfanî: Reweya Mesnewiya Mewlewî – Fexredîn Amêdîyan
Tarîx: Pêro Berhemî – Dr. Keywan Azad Enwer
Roman: Serdemê Teniyayîekan – Esed Zohrayî
Şîroveyê Romanî: Binemageliy Edebî Çîrok – Zekeriya Bizdûde
Açarnayîş:
Şehr Newazendegan Sefîd – Reza Kerîm Mocawêr
Pêro Berhemî: Ebdullah Emînî
Tarîxê Edebîyatê Kurdkî (Hewt Cildî): Îbrahîm Şadman, Sergul Areş, Mîrad Mîlan, Ronya Çalî û Besam Mistefa
Açarnayîşê Kitabanê Domanan:
Neqlekanî Min û Bab im – Zahîd Armî
Masî Kolkezêrîne – Leyla Salihî
Edebîyatê Domanan:
Pêro Berhemî - Şîlan Geylanî
Pêro Berhemî – Semîra Zemanî Munferd
Pêro Berhemî – Yehya Elewî Ferd
Pêro Berhemî – Ferdîn Rajîn
‘Da des serran ra zêder o ke fikrêko winasî est bi’
Ma waşt derheqê musabeqeya Xelata Qelema Hejarî de bibê wayîrê melumatan û ma birêz Îbrahîm Şadmanî de sohbetêko qijkek kerd. Îbrahîm Şadmanî, musabeqeya Xelata Qelema Hejarî de çend embazanê xo reyde bi xebata hempar a hewt cîldî xelata Tarîxê Edebîyatê Kurdkî girewte.
Merheba Kek Îbrahîm Şadman, keremê xo ra ti eşkenî bi kilmî wendoxanê ma rê behsê Xelata Qelema Hejarî bikerî?
Îbrahîm Şadman: Na Xelata Qelema Hejarî ya yewine bîye ke rojhelatî de ameye organîze kerdene. Des serran ra zêder o ke fikrêko winasî est bi la emser seba viraştişî destûrê ci ame girewtene û emser reya verêne xelate ameye organîze kerdene. Sewbîna zî 950î ra zêderî berhemî buroyê xelate rê ameyê erşawitene. Mîyanê nînan ra xelatî dîyayê 32 berheman. 6 behremî zî bîyê layiqê xelata taybete. 12 wareyan de xelatî ameyê dayene. Jurîyanê xelate, goreyê krîteran puan dayêne berheman û jurîyan yewbînî nêşinasnayêne. Badê puananê 4 jurîyan heta beno ke 5 jurîyan xelatê berheman ameyêne dîyar kerdene.
Xelata Qelema Hejarî hetê kamcîn sazgehî ra ameya organîze kerdene û merasîmê xelate bi senî hewa vîyart?
Îbrahîm Şadman: Na xelate hetê Zaningehê Kurdistanî ra ameye organîze kerdene. Reyna Kanalê Seherî yê Kurdkî sponsorê xelate bi. Kanalê Seherî merasîmê xelate sere ra heta peynî bi ganî weşana. Sey sponsorê xelate zî 3 zerdî dayê xelategirewtoxan. 3 zerdê Îranî yê ke ci ra vanê sîkkîyê biharê azadî ameyê dayene. 2 sey mîlyonê Îranî zî dîyayê ê berheman ke înan xelata taybete girewtibî. No zî keno qasê 100 hezarê şima. Helbet goreyê êyê ke teber ra beşdar bîyê kêm o la goreyê şertanê Îranî baş o. Karmendê Îranî aşme de 50 hezar gênê. Senî ke şima zî zanê qîmetê pereyê Îranî xeylê kêm o û beno ke no mîqdar beşdaranê xelate rê şenik bêro.
Ti şênî tikî behsê beşdaranê xelate bikerî keremê xo ra?
Îbrahîm Şadman: Xeylê kesê qedirberzî bîyê beşdarê xelate. Hetkarê Wezîrî, Hetkarê Ferhengîstanê Zimanê Fariskî û xeylê kesê payeberzî bîyê beşdarê merasîmê Xelata Qelema Hejarî.
