Mihemed Kurdî
Seke ke şima zî zanenê, 18ê na aşme (Teşrîna Verêne) de Amed de Fuarê Kitaban o 9. dest pêkerd. Fuaro ke hetê TÜYAPî ra û bi hemkarîya Yewîya Weşangêran a Tirkîya yeno organîzekerdene, do heta 26ê Teşrîna Verêne dewam bikero. Bi seyan weşanxaneyî û sazîyê komelê sîvîlî tewrê fuarê Amedî benê û eseranê xo pêşkêşê şarî kenê. Emser (2025) 32 weşanxaneyê ma yê Kurdan, bi seyan nuştoxanê xo reyde tewrê fuarî benê. Weşanxaneyê Kurdan do heta roja peyêne ya fuarî bi seyan panel, dîdar, rojanê îmzayan û tewir bi tewir çalakîyanê edebî virazê. Serranê peyênan de her serre bajarê Vakurê Kurdîstanî sey Dîyarbekirî de fuarê kitaban yenê organîzekerdene. Raşta ci, ganî ma vajê ke tesîrê nê fuaran o muhîm ziwan û edebîyatê ma ser o esto. Çimkî bi wasitayê çalakîyanê edebî yê ke fuaran de virazîyenê, xebatkar, sînayox, hezkerdox, wendox û nuştoxê ziwanê Kurdkî resenê yewbînan û yewbînan hîna nêzdî ra û hîna weş şinasnenê.
Problemê weşanxaneyanê Kurdan
Ziwanê ke wayîrê statuyêko fermî yê, hetê dewletan ra yenê pawitene û averberdene. Wezaretê perwerdeyî bi îmkananê dewlete heme kitabê perwerdeyî yê wendegehan çap keno û bi no qayde ziwan her het ra pawîyeno û aver şono. Xora, seke ma heme zî zanenê, heta çend serrî verê cû estbîyayîşê ziwanê ma (Kurdkî) înkar bîyêne û nuştişê bi ziwanê ma zî qedexe bi. Herçiqas ke şarê ma bi ked û bedelanê zaf pîlan ziwanê xo dagirkerdoxan rê dayo qebulkerdene, la seba ke ziwanê ma fermî nîyo û wayîrê statuyêk nîyo, wezaretê perwerdeyî yan zî sazîyêka bîne ya dewlete kitabanê bi ziwanê ma (Kurdkî) çap nêkena.
Nê serranê peyênan de, weşanxaneyê ma yê ke hetê zerrîwazanê ziwanê Kurdkî ra ronîyayê, kovar û kitabên bi Kurdkî çap kenê. La seba ke hetê ekonomîkî ra paştîya înan çin a û derfetê înan zî kêmî yê, weşanxaneyê ma zehmetîyanê pîlan ancenê. Goreyê ke weşangêrê ma vanê, ê seba bêîmkanîya ekonomîke bi seyan dosyayê ke amade yê, nêeşkenê çap bikerê.
Çapkerdişê kitaban karêko zehmet o û sebir wazeno. Wexto ke dosyeyêk reseno verê destê weşanxaneyan, ganî kesêk ey redakte bikero, edîtorîya ci bikero, mîzanpajê ci virazo û bierşawo çapxane. Dima ke kitab weşanîya, ganî kesêk ê kitaban biresno wendoxan û biroşo. Labelê weşanxaneyê ma yê Kurdan, seba bêîmkanîyan nê karan û wezîfeyan pêroyînan bi yew yan zî di kesan danê kerdene. No zî ge-ge beno sebebê kêmasîyan, çimkî mumkun nîyo ke yew kes her het ra serkewte bo. Reyna, seba ke wendoxê kitabanê Kurdkî zaf kêmî yê, zafaneyê kitabanê ke çap benê destê weşanxaneyan de manenê.
Yewna problemo pîl seba weşanxaneyanê ma fişarê sîyasî yê. Wexto ke mîyanê hukmatî û sîyasetê Kurdan xerab beno, hukmatî karanê edebî yê weşanxaneyanê Kurdan zî terorîze keno. Prosesanê xiraban de, bi telîmatanê hukmatî, ge-ge tayê kitabê Kurdkî yenê qedexekerdene. Coka polîsî erzenê weşanxaneyan ser, kitabên qedexekerdeyan arê danê pêser û benê. Ge-ge zî tayê behaneyan vînenê û nuştox û weşangêran desteser kenê. Ancî prosesanê xiraban de, hukmat destûr nêdano ke weşanxaneyê Kurdan bajaranê Kurdîstanî de fuarê kitaban virazê; eke hemkarê înan fuaran virazê zî, na rey destûr nêdano ke weşanxaneyê Kurdan tewrê ci bibê. Bêguman, tesîrê nê fişaran o zaf xirab ziwan, şar û weşanxaneyanê Kurdan ser o esto, çimkî şar tersan ver nêeşkeno xo biresno kitabanê Kurdkî û bi hawayêko eşkera înan xo ser o bigêrîno û biwano. Elbette nînan ra zêdeyêr zî problemê weşanxaneyanê ma estê, la mi tena çend hebê pîlî nuştî.
Muhîmîya weşanxaneyanê Kurdan
Bi raştî, Vakurê Kurdîstanî de qasê ke tesîrê partî, hunermend û rêxistinanê sîyasîyan şarê Kurdî ser o esto, tesîrê kes û sazîyanê bînan hende çin o. La qasê ke şaîr, nuştox û weşanxaneyanê Kurdan xizmetê ziwanê Kurdî yê nuştekî kerdo, kesêna nêkerdo.
Bi seyan serran o ke ziwanê ma yê Kurdkî hetê dagirkerdoxanê Kurdîstanî ra ameyo qedexekerdene û coka ziwanê ma hetê nuştekî de zaf peyde mendo. Hetanî 30-35 serrî verê cû, seba ke weşanxaneyê Kurdan çin bîyî û qedexe bîyî, dagirkerdoxan tarîx, leheng, werd, deyîr, estanik û destanê ma nimîtêne û nameyê şar û welatê xo ser o qeyd kerdêne. La destpêkê serranê newîyan de, Vakurê Kurdîstanî de bi ronîyayîşê weşanxaneyanê Kurdan reyde, hetê nuştekî de seba ziwan û edebîyatê ma xebatê zaf ercîyayeyî ameyê kerdene û nê xizmet û xebatî hema zî dewam kenê.
Weşanxaneyanê Kurdan heta nika bi seyan ferhengî, materyal û musnayoxanê perwerdeyî û rêzimanî; reyna bi hezaran kitabên tarîxî, folklorîk, kulturî û hunerî; ancî ziwan û tarîxê ma ser o bi seyan belge û cigêrayîşanê cûr bi cûrî amade kerdê û kerdê xizmetê şar, edebîyat û ziwanê ma. Dima ke weşanxaneyê Kurdan abîyî, şarê ma êdî raştîya xo û welatê xo, raştîya dîrok û edebîyatê xo cigêrayox, şaîr û nuştoxanê xo ra museno. Yanî, nuştox û weşanxaneyê Kurdan bi nê xebatanê xo yê ercîyayeyan xizmetê hişmendîya neteweyî kenê. Xora, seke ma pêro zî zanenê, şarê sey ma yê bindestî, tena bi hişmendîya neteweyî eşkenê xo serdestanê xo ra bipawê.
Raşta ci, ganî ma vajê ke pa heme zorî, fişar û bêîmkanîyan zî, weşanxaneyê ma yê Kurdan sey wezaretêka perwerdeyî, bi kar û xebatê xo yê ercîyayeyan xizmetê şar, ziwan û edebîyatê ma kenê. Coka ma înan rê weşî û serkewtiş wazenê.
