ZAZACA 8
NAMEYÊ ZAFHÛMARÎ / ÇOĞUL İSİMLER
Zazacada '-î' ve '-an' olmak üzere iki tane çoğul eki bulunmaktadır. Bu derste sadece '-î' üzerinde duracağız.
Eril isimlerin çoğul hale getirilmesi:
horoz: dîk (n)
horozlar: dîkî (zh)
bardak: şuşe (n)
bardaklar: şuşeyî (zh)
telefon: telefon (n)
telefonlar: telefonî (zh)
resim: resim (n)
resimler: resimî (zh)
şehir: şaristan (n)
şehirler: şaristanî (zh)
tencere: quşxane (n)
tencereler: quşxaneyî (zh)
terlik: şimik (n)
terlikler: şimikî (zh)
uğurböceği: xalohemze (n)
uğurböcekleri: xalohemzeyî (zh)
çanta: çente (n)
çantalar: çenteyî (zh)
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi eril isimleri çoğul hale getirmek için kelimenin sonuna çoğul eki 'î' getirilmektedir. Eğer sözcük, sesli harfle bitiyorsa araya kaynaştırma harfi olan 'y' gelmektedir.
Daha önce 'e' nin dişillik belirtmedeki fonksiyonuna değinmiştik ve her 'e' ile biten kelimenin dişil olmadığını belirtmiştik yukarıdaki şuşe, quşxane ve xalohemze kelimeleri 'e' ile bitmekte olup eril isimlerdir.
Eril isimlerin sonundaki "e" normal bir şekilde okunurken, dişil kelimelerin sonundaki "-e" ise vurgusuz ve kısa bir şekilde okunur.
Dişil isimlerin çoğul hale getirilmesi:
Sonu "-a" ile bitenler:
uçak: teyara (m)
uçaklar: teyareyî (zh)
şapka: şewqa (m)
şapkalar: şewqeyî (zh)
Diğer;
tepsi: tepsî (m)
tepsiler: tepsîyî (zh)
ceviz: goze (m)
cevizler: gozî (zh)
kalem: qeleme (m)
kalemler: qelemî (zh)
gül: gule (m)
güller: gulî (zh)
bilgisayar: komputure (m)
bilgisayarlar: komputurî (zh)
Dişil isimlerde de eril isimlerde olduğu gibi kelimenin sonuna çoğul eki 'î' getirilmekte ve sözcük, sesli harfle bitiyorsa araya kaynaştırma harfi olan 'y' gelmektedir. Fakat;
a) Sözcüğün sonunda sözcüğün dişilliğini belirten 'e' harfi var ise bu 'e' harfi sözcükten düşer ve yerine çoğul eki 'î' gelir. Son 3 örnek üzerinden detaylandıralım;
Kalem, gül ve bilgisayar sözcükleri Zazacada dişil formda olduğundan sözcüklerin sonuna 'e' harfinin (süper e) geldiğini görüyoruz. Bu kelimelerin sonundaki 'e' harfini kaldırdığımızda sözcüklerin anlamsız bir hale gelmediğini görüyoruz yani gule'nin 'e'sini kaldırdığımızda 'gul' sözcüğü halen anlam olarak beynimizde bir varlığı temsil etmektedir aynı durum qelem(e) ve komputer(e)'de de görülmektedir. İşte bu tür sözcükleri çoğul hale getirdiğimizde 'e' harfini (süper e’yi) sözcükten kaldırıp yerine 'î' çoğul ekini getiriyoruz. Qelemî, komputurî, gulî
b) Bazı dişil kelimeler var ki 'e' harfi ile bitmekle birlikte ismin sonundaki 'e', sözcüğün kökünde bulunmakta ve bu 'e' yi attığımızda sözcük anlamsal olarak bozulmaktadır.
alfabe (m) sözcüğündeki 'e'yi attığımızda 'alfab' sözcüğü anlamsal olarak bir şey ifade etmemektedir yani 'e' harfi sözcüğün kökünde bulunmaktadır. (demek ki süper e değil.) Bu nedenle bu tür sözcükleri çoğul hale gelirken 'e' varlığını korumakta ve çoğul eki olan 'î'yi almaktadır. Tabi sözcük sesli harfle bittiğinden kaynaştırma harfi olan 'y' yi unutmuyoruz.
alfabe: alfabe (m)
alfabeler: alfabeyî (zh)
avize: avîze (m)
avizeler: avîzeyî (zh)
komite: komîte (m)
komiteler: komîteyî (zh)
Önemli Not: Hareketsiz cümlelerde; sonunda dişillik belirten 'e' harfini almış dişil sözcükten sonra koşaç gelmekte ise, bu dişil sözcükteki 'e' harfi (süper e) okunmamakta ve yazılmamaktadır.
Na qelem a.
Na gul a.
A goz a.
Dişil sözcüğün sonundaki 'e' harfi sözcüğün kökünde zaten varsa olduğu gibi yazıyoruz.
A avîze ya.
c) Sonu "-a" ile biten bazı dişil sözcükler çoğul eki "î" aldığında (kaynaştırma harfi "y" ile birlikte) "-a" çoğu zaman "-e"ye dönüşür. Örnek:
inek: manga > mangeyî
şapka: şewqa > şewqeyî
karınca: morcela > morceleyî
