Fırat Şîn

Rojhelato Mîyanên, ke serran ra nat mîyanê yew temîyanbîyayîşêko bêveng de yo, bi operasyonê "Şêro ke Werzeno we" yê Îsraîlî û hêrişanê cewabî yê Îranî reyde, kewt yew dewro newe û talûkeyin.

Alozîya ke bi desan serran o mabênê Îran û Îsraîlî de sey "cengo sîya" (shadow war) dewam kerdêne, nika bîyo cengêko raşt bi raşt û akerde. Hêrişê Îsraîlî yo hîra yo ke tesîsanê nukleerî û leşkerî yê Îranî ser o virazîya, û cewabo ke Îranî bi moşek û dronan da, pêro dinya vist mîyanê yew tersa pîle. Nika her kes perseno: Gelo peynîya nê cengî do se bo? Ma senaryoyanê mumkunan ser o vindere.

Hetanî nika, her di welatan zî bi rêya hêzanê wekaletî (sey Hîzbullah, Hûsîyî) yan zî bi operasyonanê îstîxbaratî û sûîqestan yewbînan rê hêriş kerdêne. La operasyonê Îsraîlî yo peyên, ke tede fermandarê tewr payeberzî yê Îranî ameyî kiştene û tesîsê stratejîkî ameyî hedefgirewtene, qaydeyanê "kayî" vurna. Îsraîlî aşkere kerd ke êdî do xo nêgêro û hedefanê xo raşt bi raşt bikero derbe.

Îran, vera nê hêrişê pîlî de mecbûr mend ke cewab bido. Hukumatê Tehranî, seba ke hem prestîjê xo yê mîyanneteweyî hem zî îtîbarê xo yê zereyê welatî de bipawîyo, bi moşek û dronan hêrişê Îsraîlî kerd. Herçiqas zafêrê nê hêrişan hetê sîstemanê pawitişî ra ameyî betalkerdene zî, no cewab yew nîşaneyo muhîm bi: Îran zî êdî hêrişanê raşt bi raştan ra fek vera nêdano.

Nika, çend senaryoyê cîya-cîyayî mase ser o yê

Dima ke hêrişanê peyهم pey yê Îran û Îsraîlî ra dinya nefesê xo girewt, nika her kes persêka krîtîke perseno: Gelo no, peynîya yew cengêko lezbez o, yan zî verê yew pêrodayîşêko hîna pîl û dergî yo? Herçiqas nika bêvengîyêka bi talûke hakîm ba zî, "qaydeyê kayî" êdî Rojhelatê Mîyanên de bi temamî vurîyayê.

Her çî, bi hêrişê Îsraîlî yê serê konsolosxaneya Îranî ya Şamî û kiştişê fermandaranê payeberzan ê Îranî dest pêkerd. Cewabê Îranî zaf derg nêmend; bi seyan dron û moşekan ra yew hêrişo tarîxî serê Îsraîlî de viraşt. Herçiqas zafê nê hêrişan hetê sîstemanê pawitişî yê Îsraîlî û mutefîkanê ey ra ameybî betalkerdene zî, Îranî bi no hêrişî peygamêka zelale daye: Dewrê "sebrê stratejîk"î qedîyayo û o do hêrişanê raşt bi raştî ra fek vera medê.

Hamleya Îsraîlî ya peyêne, ke bi awayêko "sînorkerde" tesîsanê leşkerî û nukleerî yê Îranî hedef girewtî, mojna ke o zî paştdayîşê şerê pîlî nêkeno la do her hêrişî bêcewab nêverdo. Netîce de, her di hetî zî "serkewtiş"ê xo îlan kerd û yew game peyser eşte. La no, aştî nîyo; no tenya bêvengîya ke verê yew tewfanî de esta, aye ra nîşan o.

Nika, çend senaryoyê cîyayî yenê rojeve:

1. Senaryoyo tewr qewetîn: Cengê Sîya yo Newe
No senaryoyo tewr muhtemel o. Ctene û fermandarê payeberzî yew bi yew ameyî hedefgirewtene, nika persa tewr pîle hişê her kesî de na ya: Gelo no ceng do hetê kamî aver şoro? Ma hedîseyanê peyênan û senaryoyanê mumkînan ser o yew analîz bikere.

Rewşa nikayêne: Pêrodayîşê veng û bêvengî

  • Stratejîya Îsraîlî: Îsraîlî, bi hêrişanê xo yê serê tesîsanê nukleerî û fermandaranê kîlîdî, îsbat kerd ke o do "talûkeyê nukleerî yê Îranî" ra fek vera nêdo. Hêrişî nîşan danê ke Îsraîl, seba ke verê programê nukleerî yê Îranî bigêro, amade yo ke rîskanê tewr pîlan bigêro. Mesaj zelal o: "Ma do îcaze medîme ke ti bibê wayîrê çekanê nukleerî."
  • Cewabê Îranî: Îranî zî, bi moşekanê xo yê ke resayî Îsraîl, û bi eşkerayîyanê serekkomarê xo ke "ma do fek enerjîya atomî ra vera nêdîme", nîşan da ke o do peyser game nêerzo. Stratejîya Îranî na ya ke hem hêzê xo yê cewabdayîşî bimocno, hem zî hundirê welatî de vera "dişmenî" de yewîtîye virazo.

Rewşa nikayêne yew "cengê sînorkerde" ya. Her di hetî zî hêzê yewbînan ceribnenê, la hema nêwazenê ke bikewê yew cengê pêroyî yo ke do felaketêka pîle bîyaro. La na rewşe zaf hesas a; yew xetaya qijkeke ya her di hetan ra yewî, eşkena her çîyî serûbin bikera.

Goreyê analîstan, seba sibarojî na alozîye hîrê senaryoyê serekî estê:

1. Senaryoyo tewr xirab: Cengê herêmî yo pîl
No senaryo, talûkeyê yew cengê herêmî yê pîlî ano pê xo. Eke Îsraîl hêrişanê xo hîna bikero giran û zerarêko hîna pîl bido Îranî, yan zî eke Îran bi yew hêrişê neweyî zerarêko giran bido sivîlanê Îsraîlî, o wext de kontrol dest ra vejîyeno. Nê halî de, hêzê sey Hîzbullahî yê Lubnanî, Husîyê Yemenî û hetgirê Îranî yê bînî eşkenê bikevê dewre û ceng pêro Rojhelatê Mîyanênî rê vila bo. Netîceyê yew cengê winasî, ne tenya seba herême, seba pêro dinya do felaket bo (krîzê petrolî, koçberîya pîle, hîna zaf merg).

2. Senaryoyo realîst: Cengê kontrolkerde û bêpeynî
No senaryo, dewamê rewşa nikayêne yo. Yanî, Îsraîl û Îran dem bi dem hêrişanê sînorkerdeyan viraryoyo Tewr Xirab:

Cengê herêmî yo pîl
No senaryo, terso tewr pîl o. Eke Îsraîl hêrişanê xo dewam bikero û Îran zî bi hawayêko hîna pêt cewab bido, ceng eşkeno lez vila bo. Hîzbullah Lubnan ra eşkeno cepheyêko newe akero, Amerîka eşkena seba pawitişê Îsraîlî raşt bi raşt bikeva mîyanê cengî, û welatê bînî yê herême (sey Erebîstanê Suûdî, Urdun) zî eşkenê bêrê mîyanê nê adirî. Yew cengo winasî ne tenya Rojhelato Mîyanên keno xirabe, belkî ekonomîya pêro dinya, bi taybetî zî fîyatanê petrolî, keno ser û bin.

2. Senaryoyo tewr muhtemel: Yew tensonîya kontrolkerdî
Her di hetan zî hêzê xo ramocna yewbînan. Nika ra pey, bi taybetî bi zextê Amerîka û welatanê Ewropa, eşkenê ke her di hetî zî yew game peyser bierzê. Yanî, cengêko pîl û akerde nêvejîyo, la alozî û hêrişê qijkekî dewam bikerê. Hêrişê sîbernetîkî, operasyonê îstîxbaratî û pirodayîşê bi rêya hêzanê wekaletî do dewam bikerê. No senaryo de, herême do serê kerda de bimano, la adirê cengê pîlî nêvizîyo.

2. Senaryoyo talûkeyin: Cengê hêzanê wekîlan o ke kontrol ra vejîyeno
Îsraîl û Hîzbullahê Lubnanî, ke sînor ser o y pêro danê, eşkenê bikewê yew cengêko hîna pîl. Yew hamleya şaşe ya Hîzbullahî yan zî yew operasyono pîl ê Îsraîlî, eşkeno sînorê Lubnanî bikero ceheneme. Eke winasî bibo, Îran mecbûr maneno ke bi hawayêko hîna xurt bikevo dewre û no zî beno sebebê cengêko herêmî.

3. Senaryoyo tewr xirab: "Hesabê şaşî" û cengo pêroyî
No senaryoyo tewr talûkeyin o. Her di hetî zî vanê ke ê ceng nêwazenê, la zaf hestanê xo ser o yê. Yew hêrişêko newe yê Îsraîlî yo ke zaf zerar bido yan zî yew hêrişo Îranî yo ke bi ser bikewo û zerarêko pîl bido Îsraîlî, eşkeno binkeya sebrî bişikno. O wext de, ne Amerîka ne zî hêzê bînî eşkenê verê cengêko pêroyî yê ke petrolî ra hetanî bazaranê cîhanî her çî serûbin bikero, bigêrê.

Bêvengîya xapînoke

Netîce de, herçiqas nika çekî bêveng bê zî, cengo dîplomatîk, îstîxbaratî û psîkolojîk dewam keno. Pêrodayîşê Îran-Îsraîlî êdî yew "cengo sîya" nîyo, rîyê ey eşkere bîyo. Rojhelato Mîyanên kewto yew dewro newe, ke tede her çî eşkeno yew şewe de bivurîyo û talûkeyo tewr pîl no yo ke, verê "hesabê şaşî" bi çi hawayî do bêro girewtene, kes nêzano. Coka, na bêvengîye, belkî xapînoke ya tewr pazenê, la qe yew het nêwazeno ke sînoranê "qebulkerdeyan" bivîyarno. Nê halî de, ma do bibîme şahîdê yew "cengê pêrodayîşî" (yıpratma savaşı). Her di welatî zî hem leşkerî hem zî ekonomîk zerar vînenê, herême de qet îstîkrar nêmaneno, la cengêko pîl zî nêvejîyeno. No senaryo, yew alozîya kronîke virazeno.

3. Senaryoyo optimîst: Aştîyêka bi zorî û diplomasî
No senaryo, tewr tay mumkîn aseno, la ne mumkîn nîyo. Zêdebîyayîşê zextê mîyanneteweyî (bi taybetî ABD, Ewropa, heta ke Rusya û Çîn) û talûkeyê krîzêko ekonomîk o global eşkeno her di hetan zî mecbûrê yew aştîya bi zorî bikero. Reaksîyonê welatanê sey Erebîstanê Suûdî û Tirkîya, ke Îsraîl şermezar kerd, ramocneno ke qe yew welatê herême ceng nêwazeno. Nê halî de, eşkeno ke bi garantorîya hêzanê pîlan yew pêvînayîşo diplomatîk bêro destpêkerdene û hetî peyser bêrê antiş. La no tenya meseleyan derman nêkeno, tenya keno pey.